Мединада - Мұхаммед,
Түркістанда - Қожа Ахмет,
Маңғыстауда - Пір Бекет.

Бекет Ата Мырзағұлұлы шежірешілердің айтуына қарағанда 1750 жылы Жем бойындағы Ақмешітте орта шаруаның отбасында өмірге келіпті. Әкесі аруақты Адай Атаның алтыншы ұрпағы саналатын Мырзағұл еңбекқорлығымен елінің сыйына бөленген. ал анасы Жәния шешеміз ақылдылығымен ауыл-аймағының арасында қадірі асқан жандар болыпты. Атасы Жаналы да әділдігімен аты шыққан. азғана адайға ғана емес. қоныстас кіші жүз руларына танымал, беделді ақсақал болған көрінеді.

Бекет Ата - Мырзағұл аңсақалдың төрт ұлының кенжесі. Оның шығу тегі былайша айтылады: Адай - Келімберді - Мұңал - Жаулы - Қосқұлақ - Жаналы - Мырзағұл - Бекет. Жаналы бабамыз да, Мырзағұл атамыз да әулие кісілер болған, жалпы Қосқұлақ әулеті зайырлы тұқым деп есептеледі. Оның үстіне көнекөз қариялар Бекет Атаның батырлығы кәрі нағашысы тама Есет батырдан, көріпкелдігі мен әулиелігі өз нағашысы Назарқожадан дарыған екен дейді.

Белгілі қоғам қайраткері Сейілбек Шаухаманов ағамыз Бекет Атаның нағашысы Назарқожаның ислам әлеміне танымал әулие Шаа Бүзіріктің ұрпағы екенін айтады. Шаа Бүзірік - пайғамбарымыздың немере інісі Әли мен қызы Фатимадан тарайтын жиырма үшінші ұрпағы. Ол 1470 жылы Сыр бойындағы Көне Өзгент қаласында (қазіргі Қызылорда облысының Жаңақорған ауданы) өмірге келіп, 1520 жылы дүниеден өткен соң Көне Өзгент қамалының шығыс жаң іргесіне жерленген. Бұлттарды бір жерден екінші жерге айдап әкеліп, керек кезінде жаңбыр жауғыза алатын ерекше қасиеті мен айрықша әулиелігіне қарап халық оны «Сабұлт - бұлттар падишасы» деп атаған.

XVII ғасырдың аяқ жағында ислам дінін ұстанатын көшпелі қазақтарды діни сауаттандыру мақсатында келген Назарқожа Адай Атаның бесінші ұрпағы, белгілі би Жайықұлы Әлменбеттің Ікәй атты жалғыз қызына үйленіп, одан Қожакілен, Мұрын деген екі ұл мен Жәния есімді бір қыз сүйеді. Осы Жәния шешемізден Бекет Ата туған дейді шежірешілер. Яғни, Бекет Ата - Мұхаммед пайғамбардың немере інісі Әли мен қызы Фатимадан тарайтын ұрпағының жиені.

Әбіш аға Кекілбайұлының айтуына қарағанда ол кезде адайлар Маңғыстаудың ойына құлап кете қоймай Сыр мен Жайық арасындағы кеңістікте малының жайымен көшіп-қонып жүріпті. Назарқожаның зиратының Үстірт пен Маңғыстау өңірінде болмауы, ал оған қызын берген Әлменбет атаның Сыр бойына жерленуі сондықтан көрінеді.

Бір қызығы, Әлменбет атамыз ахиреттік сапарға өзінің Табынай, Зорбай, Баубек, Шоңай атты төрт ұлының үйінен емес, Назарқожаның шаңырағынан аттаныпты, Назарқожа да руым Адай, Әлменбеттің ұлымын деп өтіпті. Ұлан ауруымен науқастанатын Ікәй шешемізді киік сүтімен емдеп, ел арасында «Киік сауған Қожа» атанған Назарқожаны жалғыз Әлменбет емес қыр қазағы түгел сыйлапты, әулиелігіне бас иіпті, айтқанына сеніп, дегеніне көніпті. Әлменбет Атаның ңасиетті киіз үйін иеленген оны қадірлі кісінің есімін атамайтын ежелгі қазақ дәстүрімен «Қоңыр үйлі Қожа» деп те құрметтепті.

Бекет Атаның кәрі нағашысы, бүкіл саналы ғұмырын елінің егемендігі мен халқының тәуелсіздігі үшін сарп еткен тама Есет батыр Көкіұлы шамамен 1667-1766 жылдар аралығында өмір сүрген, қалмаңтарға қарсы азаттың күрестің басшыларының бірі. Оның түп атасы ХІ-ХІІ ғасырларда өмір сүріп, Созақта жерленген, Қожа Ахмет Иасауидің қадірменді замандасы, исі түркі жұрты түгел құрмет тұтатын белгілі әулие Қарабура. Ал өз әкесі Көкі батыр бірнеше мәрте қажылыққа барған, соңғы сапарында сол жақта дүние салып, топырақ араб жерінен бұйырған ғұлама кісі көрінеді. Бұл жайлы Хәлел Досмұхамедұлының жазбаларында жақсы айтылған. Кіші жүз ханы Әбілқайырмен қимас дос болған Есет батырды өз заманында Тәуке хан «жеті руға» рубасы етіп сайлаған. Орыс патшайымы Анна Иоанновнадан аты-жөні жазылған естелік қанжар мен Хан тарапынан «тархан» деген құрметті атақ алған Есет батырдың ауылы 1742 жылдары Сам құмын жайлаған.

Бала кезінен-ақ зеректігімен көзге түсіп, алдымен атасы Жаналыдан, соңынан ауыл молдасынан сауатын ашқан Бекет Ата 14 жасында Хиуадағы Шерғазы хан медресесіне оқуға барады. Оның түсіне еніп, «ұстаз - пір» тауып сопылық жолын ұстануға сілтеме жасаған Маңғыстаудың қараойындағы белгілі әулие Шопан Ата екен делінеді. Ал Атамыздың бойындағы Алла сыйлаған ерекше қасиетпен айрықша қабілетті алғаш байқап, оған діни білім алуға кеңес берген ағасы Меңдіқұл батыр көрінеді.

Меңдіқұл Мырзағұлұлы - елінің егемендігі мен халңының тәуелсіздігі жолын-да ңалмаңтарға күресте ңол бастаған батыр, көріпкел әулиелігімен жұртына танымал болған белгілі дін ғұламасы. Бейнеудегі Ата мешітінің үстіне жерленген, құлпытасына 1177 жылқы жылы қайтыс болды деп жазылған. Жаңа жыл наурыз айынан басталатын мұсылман елдерінде «ай хижра - камари», «күн хижра - шамси» деген жыл санау үрдісі бар. Егер ай хижрамен есептесек бұл 1762 жылқы жылы, ал күн хижрамен есептесек 1799 жылдың басы болады. Батырдың жалғыз ұлы Тоңбайдан тарайтын Молданияздың 68жасында 1874 жылы қайтыс болғандығына сүйеніп шежіреші қарттар Меңдіқұл Ата 1799 жылы өмірден өткен деген болжамға ден қояды.

Құлпытаста «Меңдіқұл батыр - хафиз» деген де жазу бар. Дінімізде Құранды жатқа білетін және оның мағынасын толық түсінетін адамды «хафиз» дейді. Арабтың «хафиз» сөзі бір нәрсені «сақтайтын», яғни Алла белгілеген шектеулер мен міндеттерді қатаң ұстанатын, өзіне Алла сеніп бергеннің бәрін сақтайтын және тыйым салынғанның бәрінен өзін қашық ұстайтын, өз уақыты мен күшін теріс пайдаланбай, не босқа шашпай есептеп отыратын, қисық істері үшін шын жүректен өкінетін, құдайға нағыз берілгендік танытатын және оған өзінің қандай да бір жолмен болса да бағынбаушылық танытпауын әрқашан қадағалап отыратын адам деген мағынаны білдіреді.

Шындығында да Меңдіқұл Ата - жастайынан нағашысы Назарқожаның тәрбиесінде болып, діни сауатын ашқан, өмір бойы осы жолды ұстанып өткен адам. Бірақ ел арасында оның ерекше ерлік істері мен батырлығы басымырақ баяндалып, әулиелігі туралы көп айтыла бермейді.

Бекет Ата оқыған Хиуадағы Шерғазы хан медресесі 1726 жылы салынған.

Бекет Атаның медреседе дәріс берген ұстазы,қазаңтар Бақыржан Қожа деп аса қадір тұтатын Мухаммад Бақиржан Әзиз -пайғамбарымыздың немере інісі Әли мен қызы Фатимадан туған Хусейннен тарайтын сейид ұрпағы. Бұл шежіре былайша таратылады: Хусейн - имам Зайнил Обидин имам Мухаммад Бақир - имам Жаффар Садық - имам Муса аль-Хазим - сейид Абдуллах Саний - сейид Жаффар - сей-ид Аваз - сейид Ақил - сейид Муттаххир сейид Захир - сейид Алауаддин - сейид Камоладдин - сейид Шарофаддин - сейид Изиддин - сейид Нажмаддин - сейид Исмаил - сейид Хасан Хожи - сейид Исмаил сейид Абдулла - сейид Зайнил - сейид Иули Құли - сейид Али Қули - сейид Рахман Берди Азиз - сейид Мир Мухаммад Азиз - сейид Шафоат Азиз - сейид Мухам-мад Бақиржан Азиз (Бақиржан Азиз сөзі түпсіз терең білімді ізгілікті жан деген ұғым береді).

Бұл ұрпақтан Хорезмнің ойына алғаш келген сейид Рахман Берди Азиз бабамыз екен. Ол - Хиуадан 90 шаңырым жердегі Хорезмнің қақпасы аталатын Хазарасп елді мекеніне жерленген, жұртшылыққа танымал әулие. Оның немересі, Бақиржан Қожаның әкесі сейид Шафоат Азиз - сол дәуірдегі ұлы ғұламалардың бірі, белгілі әулие, Арабиядан шыққан жергілікті шейхтардың басшысы болған адам. Хиуаға жақын маңдағы Шейх Мешхед қыстағына жерленген, басына 1795 жылы әсем мавзолей тұрғызылған. Оныңәкесі Мир Мухам-мад Азиз де осы қорымға қойылған. Бұл әулиелер туралы өзбек ақыны Мухаммад Шарифтің XIX ғасырдың басында жазған төмендегідей жыр жолдары да бар:

Жан қиналып, жарық дүние болса тар,
Әулиелер қорымына іздеп бар.
Олар жатқан жерлер Шейх Мешхедий,
Барсаң онда кешіресің басқа күй.
Жолың болмай жүрсең егер қиналып,
Әулиелер желеп-жебер жиналып.
Біріншісі Шейх Рахман болды аты,
Екіншісі Мир Мүхаммад пәк заты.
Одан кейін Шафоат Азиз,
Баласы оның Бақиржан Пір.
Және бірін айтар болсаң Аллаяр Азиз,
Ол жерлерде әулие көп нұрлы жүз.

Ұлы ұстазБақиржанҚожаөзінің сүйікті шәкірті Бекет атаны ізгіліктілігі мен бірсөзділігі үшін Ахмад деп те атаған («Ахмад» - араб сөзі, қазақша «ең мақтаулы» деген мағына береді). «Рисолайи хилфати суфихо» кітабының 11-бетінде Бекет хазреттің қонысы Маңғышлақта екені айтылады. Осы кітапта Хорезм өңірінде өмір сүрген, өз тұстастарынан ерекшеленіп, айрықша атақ алған төрт ғұламаның есімі аталады. Олар: Мұхаммад Бақиржан хазрет - «заманының ұлы сейиді» атанған, Мухаммад Сұлтан хазрет - «өз дәуірінің ұлы Пірі» атағын алған, Молда Мухаммад Пана - «өз дәуірінің ұлы ахуны» аталған, Бекет хазрет - «заманының ұлы сопысы» атағына ие болған. Сондай-аң бұл еңбекте Бекет Ата «пайғамбарымыздың сүннетін көзінің қарашығындай сақтаушы және оны таратушы, мұсылман қауымының ішіндегі ең ұлысы, әзизі әрі қадірлісі Алла-тағалаға ең жақын және Алла-тағаланың алдында ең құрметті, өз дәуірінің ұлы сопысы атанған адам», - деп жазылған. Ал «Тазкираи Мухаммад Бахир» ңолжазбасының 168-бетінде Бекет Ата «өмірінде қиындықтарды көп көрген, адам таңғаларлық кереметтер істей алатын үлкен қасиет иесі, сопылықтағы ең жоғарғы мәртебе «машайық» дәрежесіне жеткен, түріктер мен өзбектер арасында атағы кең жайылған белгілі адам еді. Ел оны «Ахмад» деп дәріптейтін. Көңілінде бір Алланы ұстап, құлшылығын өз уақытында орындап отыру тек жасы ұлғайған адамдарға ғана тән әдет болса, ол жас кезінде де Аллаға сол үлкендерше құлшылық ететін еді», -делінген.

Хиуадағы Шерғазы хан медресесін тамамдаған соң Бекет Ата 21 жасында туған жеріне оралып, Жем бойындағы Ақмешітті тұрғызып, бала оқытқан дейді шежіреші қарттар. Ал, 24 жасында Бейнеуде жерасты мешітін салады.

Біз ауызекі тілде жерасты мешіті дей береміз. Шындығында ол - Қазақстанның басқа аймақтарында көп кездесе бермейтін, негізінен Аллаға сыйынуға ең қолайлы делінетін жерлерде салынатын өте қасиетті, береке бастауы саналатын дінімізде «завийа» деп аталатын сопылардың бас қосып, ілім алатын орны. Түріктер оны «текке», парсылар «ханака», арабтар «даира», «рибат» деп те атайды, «үй», «бас қосатын бұрыш» деген мағына береді. Оларды мешітпен шатыстыруға болмайды. Дінімізде мешіт ішіне кісі жерлеуге рұхсат етілмейді, ол - көпшілікке арналған орын, ал бұлардың ішінде сопылық жолдың негізін қалаушы әулие пірлер мен оның ізбасарлары жерленген.

Бекет Атаның біз білетін төрт мешіті бар. Бірі өзі жатқан Оғыландыда, екіншісі Ақмешітте, онда атасы Жаналы, әкесі Мырзағұл мен анасы Жәния, баласы Тоғай жерленген, үшіншісі Бейнеуде, бұл жерден топырақ ағасы Меңдіқұл мен шөбересі, түбекке танымал әулие Самалыққа бұйырыпты, төртіншісі Маңғыстаудың ойындағы Тобықтыда. Сондай-ақ Қабиболла Сыдиықұлы Үстірт үстінде Аралға жақын маңдағы Байшағыр деген жерде (кейбір деректерде Баялы деп жазылып жүр), ал ақын ағамыз Әбу Сәрсенбаев Мұғаджар тауында Ата мешіттерінің бар екенін айтады.

Төрткүл дүние таныған сопылық жолдың жиырма үш жыл рухани басшысы - Пірі болған Бекет Ата 1813 жылы 63 жасында өмірден өтіп, Оғыландыдағы өзі қаздырған мешітінің ішіне жерленеді. Кейінгі ел-жұртына: «Аруағым риза болсын десеңіздер, құтханаларыма жау тұяғын жолатпаңдар», - деп өсиет айтыпты. «Шаршасаң - көлік, шөлдесең -сусын, қорыңсаң - қару, тоңсаң - пана болады», - деп Ұлы ұстазы Бақиржан Қожа сыйлаған көк асасын өз бауырынан өрбіген ұрпағына мұраға қалдырыпты. Ал,көшкен кезде он бір нарға жүк болатын кітаптары мен қолжазбалары біраз жылға дейін мешіттерінде сақталыпты.

Ұлан даламыздың перзенті Бекет Ата Мырзағұлұлы - ислам әлеміне танымал тарихи тұлға. Ол Қабиболла Сыдиықұлы ағамыз айтңандай «бір ғана Қосңұлаңтың не бір ғана Адайдың Бекеті емес Бекет - қалың қазақтікі, бүкіл адамзат баласыныкі». Оның өмірі мен қадір-қасиеті, ұстанған сопылық жолы жайлы ағылшын, араб, парсы, түркі дін зерттеушілерінің жазбаларында да құнды деректер бар.

1851-52 жылдары Үстірттің жер бедерін зерттеген ғылыми экспедицияның мүшесі, Ресей империясы Бас штабының топографы, подпоручик Петр Вагапович Алексеевтің 1853 жылы жарық көрген «Солтүстік Үстірттің Жемге дейінгі аралығыныңтопографиялық сипаттамасы» деген еңбегінде: «Бекеттің Ақмешіті Жем өзенінің сол жағындағы Қандыарал шатқалынан төменде 38 шаңырым жерде. Оған өзен жақтағы қапталынан жақынырақ барып қарағанда адам әрең сыйатын, қасқырдың үлкен апанына ұқсас ойындыны көреміз. Осы ойынды жер астына қарай 3 сажындай барған соң тіке оңтүстік батыс бағытындағы диаметрі 2,5 сажын, биіктігі 4 аршындай болатын, күмбезі тегіс, төбесінде жарық түсетін ойықшасы бар дөңгелек бөлмеге әкеледі. Бөлменің кіреберіс екі жағында көміліп қалған екі шұңқыр көзге шалынады, қазақтардың айтуынша ол суы тұщы құдықтың орны. Бұл бөлменің оң жаң қапталында тағы бір кішігірім бөлме бар, онда үшкір ұшын жерге тіреп қойған, жұмыр темірден жасалған асатаяқ сүйеулі тұр. Бірінші бөлменің оңтүстік батыс жақ қабырғасынан көлемі бірінші бөлмеден гөрі үлкендеу, ортасына төбесін тірейтін төрт қырлы тіреуіш баған қойылған, дөңгелек пішінді тағы бір бөлмеге әкелетін есік шығады. Бұл бөлменің қабырғалары дұрыс шеңбер түрінде емес, 6 симметриялың ойынды түрінде қашалған. Оның есікке қарсы бетіндегі біреуі басқаларынан гөрі біршама енді, әрі тереңірек жасалған... Қатты бор жарқабақтан үңгіп салынған мешіттің қабырғалары қолмен өңделген, бірақ біршама тегіс. Мешіт үстіне екі-үш адам жерленген, оған бірнеше ағаш сырықтары шаншылып, әртүрлі мата қиындылары, жылқының жалқұйрығы мен малдың қураған сүйектері ілінген. Осыларды көріп, оның мән-мағынасын ұғынып, жартылай жабайы халықтың қасиетті адам жатқан орынға осындай болмашы белгілерін қалдыратын діншілдігіне таң қаласың... Қазақтар мұсылман шариғаты бойынша бұл жерге жыл сайын бір рет барып тәу етеді...

Жемнің таулы қабағындағы бұл үңгірді жыл сайын жазда Үстірттен Жемге қоныстануға ңелетін Адай руының Мұңал тайпасынан шыққан Бекет осыдан 50 жылдай бұрын қашап салған. Ол қолы бос кезінде ер балалардың мұсылманша сауатын ашумен айналысқан, ал қалған уақытта намаз оқып, құдайға құлшылық қылу үшін өзінің тастан ойып салған үңгірінде оңаша өмір сүрген. Кей жылдары ол осында, туысқандарының өзіне арнап қалдырған бір кісіге бір күнге ғана жететіндей азғантай азығымен қыстап қалатын болған. Оны өлдіге санаған туысқандары жаз шыға қайта көшіп келген кезде, оның тек тірі ғана емес, еш арымаған, бұрынғысынан да сау-саламат күйін көріп таң қалған. Бүкіл орда адамдары осы бір ғажап қазақтың өмірінен нешетүрлі кереметтер мен көптеген аңызға бергісіз әңгімелер айтып, оны қасиетті, нағыз әулиенің өзі деп құрмет тұтады. Ол осыдан қырың жылдай бұрын өмірден өтіп, Маңғыстау түбегінің Үстіртпен ұштасқан жеріндегі Оғыланды шатқалына жерленген. Марқұмның ағайындары жыл сайын оның зиратына келіп, басына тәу етеді. Содан кейін артында қалған үш ұлының үлкені бейітке кіріп, әкесінің шашын алып, сақал-мұртын түзейді. Мен қазаңтардан осы қасиетті де, керемет адам туралы ақылға сыймайтын, адам ойына келмейтін көптеген әңгімелер естідім...», - деп жазады.

1809 жылы башқұрт топырағында дүниеге келіп, біраз ғұмырын Үстірт үстінде өткізіп, оның картасын жасақтап, өте құнды мәліметтер жинақтаған орыстың қарапайым офицері П.Алексеев өз еңбегінде Атаның аталған мешітінің бірінші бөмесінің суретін жариялап, оның Бейнеудегі мешіті жайлы: «Үстірттің солтүстік шетіндегі Манашы сайының саға тұсынан шығыста 25 шақырым жерде... жыра бойындағы бор төбені үңгіп жасаған үлкен үңгір. Ол ңазіргі кездегі Үстірттен жаз жайлауға Жемге көшетін қазақтардың жиналатын орны. Жергілікті халық бұл үлкен қауымды да Ақмешіт деп атайды және қасиетті әулиелі жер санайды. Басындағы сырық ағашқа мата қиындылары, садаққға сойылған малдың сүйектері байланған.Жаңын жердегі молалардың басына ескерткіштер қойылған...», - деген дерек қалдырыпты.

Белгілі қазақ ғалымы, филология ғылымдарының кандидаты Қабиболла Сыдиықұлы 1885 жылғы «Русский архивте» жарияланған А.Дюгамельдің жазбаларында: «Ақбор төбенің бетіндегі қасқырдың үңгіріндей тесікке бір адамзорға сиып.үш құлаштай үңгірмен жүргенде ені екіжарым құлаш, биіктігі кісі бойындай дөңгелек киіз үй пішініндегі сағана тамға кіреді. Сыртта құдық бар. Оның оң қапталында тағы бір бөлме. Осылардың арасында сырық тұр. Жемдегі Ақмешітті бұдан елу жыл бұрын салған... Бекет өлген соң Оғыландыға қойылған», - делінгенін айтады.

Кешегі кеңестік кезеңде өмір сүрген белгілі дін ғұламасы Шоңай Шайхы өз замандастарына қажылыққа барған сапарында араб дінбасыларынан Бекет Ата туралы өте құнды дерек естігенін айтады екен. Ал, жылойлық Жолдасқали Сүйесінов Бекет Ата жайлы мәліметтің 1820 жылдары Бөкей Ордасында болған неміс саяхатшысы Шульцтің жазбаларында да бар екенін сөз етеді. Ол сонымен бірге: «Еділ қалмақтарымен болған соғыста Бекет Ата жиырмадағы жігіт болса керек. Қалмақ әскерлеріне қарсы Бекеттің жалғыз өзі ту көтеріп шыққанда жау быт-шыт болып, жан-жаққа қашады... Осы жеңісі үшін ханның әйелі Бопай Бекеттің бетінен сүйеді...»- деп жазады.

Біздің ойымызша автор айтып отырған соғыс 1771 жылдың басында Еділ жағалауынан Жоңғарияға қарай үдере көшкен Убаши бастаған 30909 үй қалмаң пен жергілікті қазақтардың арасындағы атышулы айқас болса керек. Сол жылы Бекет Ата, шындығында да, 20-21 жас шамасында болған. 1771 жылдың қысындағы Айшуақ сұлтанның басшылығымен Сағыз бойындағы, Әбілқайырдың Бопай ханымнан туған ұлы Нұралы ханның бастауымен Ойыл мен Мұғаджар маңындағы қалмақтар мен қазақтар арасындағы қиян-кескі ұрыстар жайлы А.Левшин жазбаларында да бар.

БекетАта исламдағы «сопылық жолын» ұстанған. «Сопы - суфи», «сопылық - суфизм» сөзін көптеген дін зерттеушілері арабтың «суф» - ақ жүн, «суфи» - жүн шекпен киген адам, «сафа» - тазалық, «сафуа» - таңдаулы болу деген сөздерінің бірінен шыққан болар десе, Әбу Райхан Беруни мен тарихшы ғалым Дмитрий Еремеев оны гректің «софия» - дана, «софос» - даналық деген сөзінен ауысқан деп есептейді.

Пайғамбарымыздың көзі тірі кезінде оның Мединадағы мешітінің батыс жағында құрма ағаштарынан жасалған көлеңкелік болған. Ол жерге Мединаға ілім алу үшін келген үйі жоқ адамдар тұрақтаған. Көлеңкелік «софы» деп, ал оны мекендеген адамдар «асхаб-и софы» деп аталған. Пайғамбарымыз олардың тұрмыстың қажеттіліктерінің өтелуін қадағалап отырған және ислам дінінің қағидаларынан дәріс берген. Қажетті білім алғандары пайғамбарымыздың ұйғарымымен дүниенің әр тарапына дін таратуға жіберілген, үйленгендері «софылықтан» шығып, орнына жаңа адамдар кірген.

Сырт көзге жұмбақ, өзгеге құпия көрінетін «сопылық - суфизм» - ғылыми тұрғыда жан-жақты зерттелмеген, қарапайым адам түсініп болмайтын, ұғынуға өте қиын ілім, «Суфизм - өмірге нәр беруші ілім, оны тек сопылық жолмен ғана тануға болады», - дейді сейид Идрис Шах.

Сопылардың көпшілігі - Алла сыйлаған ерекше қасиеттері бар жандар. «Сұпы» деп айтпай, «сопы» деп жазуымыз да сондықтан. «Дарвин маймылдан шықты, мен көк бөріден жаралдым», - демей ме Бауыржан Момышұлы. Біз сөз ететін сопылар да жүн шекпен кигендер емес, даналықтың жолын қуған, ақ жүректі адамдар.

Барлық сопы құмарта оқитын, XIII ғасырда шейх Шахабуддин Сухраварди (1145-1235) жазған «Авариф-ул аль-Ма-ариф» (Тұңғиың білімнің тартуы) кітабын 1891 жылы ағылшын тіліне аударған, Сухраварди сопылық жолының мүшесі, подполковник Вильберфорс Кларк суфизмнің шығу тарихын былайша баяндайды: Мекке мен Мединадағы «дервиштер» делінетін бір топ адам 623 жылы бір-бірімен достастық пен берілгендікке анттасып, топ құрып, өздерін «сопылар» деп атаған, сөйтіп суфизмнің негізін салған. Алғашқы халифтердің екеуі, Әбу Бәкір мен Әли ерекше дене жаттығуларын жасайтын (зікір салатын) адамдардың ұйымын құрған. Осы бағытты ұстанушы Увайс аль-Карани 651 жылы алғашқы «тарика суфийа - сопылық жол» құрады. VIII ғасырда Сирияда осы жолды ұстанушылар үшін әдейі ғимарат ашылады. Осылайша өмірге бүгінде бүкіл әлем танитын және таңданатын «суфизм» келеді.

Европадағы алғашқы «сопылық жол» бұдан мың жыл бұрын арабтар жаулап алған Испанияда құрылған ал ағылшынның «суфизм» сөзі 1821 жылы латынның «суфизмус» сөзінен ауысқан. Оған дейін «та-саввуф» термині ңолданылып ңелген.

Тасаввуф - арабтың «тазалық» деген сөзі, жан дүние түгел тазарып, көркем күйге еніп, Алланы тану мен Оны сүю дәрежесіне жетіп, сол арқылы Аллаға қауышуға себеп болатын халге келу деген мағына береді. Ал фулбрайт грантын алып, суфизм жайлы еңбек жазған Карл Эрнст: «тасаввуф - сопы болу деген сөз, мәселен, «танассур» — христиан болу, яғни насрани жолында болу, ал «тафарнус» — француз болудеген мағына береді», - дейді.

Европадағы суфизм жайлы тұңғыш кітапты белгілі дінтанушы ғалым, неміс теологы Ф.Толук 1821 жылы латынша бастырып шығарған, «тасаввуф» сөзін ғылыми сөз қорына қосқан да осы профессор, ал «сопылық жолдар» жайлы тұңғыш зерттеу жұмысын 1884 жылы Л.Рэни жазған.

В.Кларк «суфизмнің тұқымы Адам заманында себіліп, Нұх заманында көктеп, Ибраһим заманында гүлдеп, Мұса заманында өсіп, Иса заманында пісіп, Мұхаммед заманында таза шарапқа айналды» деген аллегория бар екендігін айтады. Сопылық әдебиеттерде «жүзім -дін, шарап - діннің мағызы» немесе «жүзім - жарық дүние, шарап - оның мағызы» деген мағынада айтылады, сондай-ақ «бүкіл діннің мағызы - суфизм» деген сөз де көп кездеседі.

Сопылар өздерін алғашқы ұстаздардың үш толқыны жинақтаған берекені (арабша «барака») қабылдаушылармыз және олардың рухани ізбасарларымыз деп санайды.

Бірінші толқынға жеті ұлы ұстаз жатады, олар: Әбу Бәкір, Омар, Әли, Біләл, Ибн Рийах, Абу Абдоллах, Салман Фарси.

Екінші толқындағылар: Увайс аль-Ка-рани, Хиран ибн Хайя, Хасан аль-Барси және Төрт Жетекші.

Үшінші толқынды он бір Пір құрайды: Хабиб Аджами, Малик ибн Динар, имам Абу Ханифа, Дауд Таи, Зу-н-Нун Мисри, Ибрахим бен Адхам, Абу Йазид, Сари ас-Сакти, Абу Хафа, Ма-руф Кархи және Джунайд.

Сопылықтың сусындар қайнар бұлағы Ислам шариаты. Ол - бүкіл болмыстың неден тұратынын түсіндіріп бере алатын, қандай қоғам болса да оның тұрақтылығын сақтай отырып, сол қоғамға нәрлі рухани қорек ұсынатын, адам жүрегінде ұялаған жарамсыз көріністерден құтылу шараларын үйрететін, жүректегі ізгі сипаттарды сақтаудың, әрі көбейтудің жолдарын көрсететін, «кәміл адам» дәрежесіне жету заңдарын түсіндіретін ілім.

Ғалымдар «сопылық - суфизм» төрт сатыдан тұрады, әр сатыда оннан «мақам» болады деп есептейді (мақам - тұрақ, аялдайтын мекен дегенді білдіреді, яғни сопылық асулардан өткеннен кейін аялдайтын тұстар). Бірінші саты - «шариат», яғни ислам дінінің шарттарын қатаң сақтау, құран уағыздарын бұлжытпай орындау; екінші -«тариқат» - адам өзін-өзі ұмытып, құдай жолына түсу, ұстаз-пір тауып «сопылық жолға» кіру, үшінші - «маарифат» - құдайды ақылмен емес, жүрекпен тану, Аллаға шын ғашық болу;төртінші - «хақиқат» - алаңсыз дін жолына түсіп, ақырғы мұратқа жету, хақпен дидарласып, өз өмірін осы жолда сарп ету. Қожа Ахмет Иасауи еңбектерінде бұл төрт саты, олардағы қырық мақамның маңызы мен сопылықтағы орнына толық талдау жасалып, шариаттың «жабарут әлеміне», тариқаттың «малакут әлеміне», маарифаттың «лахут әлеміне», хақиқаттың «насут әлеміне» қатыстылығы сөз болып, адамның бұл мақамдарды түгел игергенде ерекше «илахи күш-куатқа» ие болатыны айтылады (Мақам саны туралы ғалымдар арасында ортақ пікір жоқ. Мәселен, қыпшаң даласынан тысқары жердегі сопы ғұламаларының пікірінше 17, тіпті 100 мақам бар, ал Абу Наср ас-Саррадж жеті ғана мақам болатындығын айтады).

«Аталған сатылардан өтіп, маңсатқа жетуге қатысты сөздің бірі - «ләмәкан». Ол -жетілудің жоғарғы дәрежесі, яғни Алланың бір белгісі, Аллаға берілетін теңеулердің бірі. «Ләмәкан» сөзінің мағынасы - «жоқ мекен», яғни материяға, мекен мен кеңістікке тәуелсіз дүние деген Алланың сипаты. Сопылар осы сатылардан өтуге міндетті жандар. Сопылық ілім бойынша адамның құдайға «оралуы», яғни оны тануы ойлау арқылы емес, ақыл-парасаттан тыс сыр ашу жолымен жасалады, ал Иасауи ұстанған сопылық ілімнің мистикалық-пантеистік концепциясы - «құдайға сіңіп, онымен табысу», «фана - жоқ болу», яғни «Аллаға сіңіп жоқ болу». Алланың символдық атауының бірі «һу(а)«, «ол» дегенді сопылар «жүрегімен айтуға» тиіс болған, сонда ғана олар Алламен сіңісе алады. Алланы «Ол» деп барша ыңыласымен айтқан дәруіштің сүйектері от тұтататындай күйіп-жануы керек, сөйтіп ол Алламен табысуға, оған сіңіп кетуге тиіс», - дейді Қазаң Ұлттық Академиясының академигі Рәбиға Сыздық апайымыз.

Сопылардың арасында «шариат - тамыр, тариқат - бұтақ, хақиқат - жеміс» деген сөз бар, ал түріктің ұлы ақыны, сопы Юнус Емре: «шариғатқа жеткен - ұлан, хақиқатңа жеткен - ерен», - дейді (ерен түркі тілінде «пір» деген мағына беретін көрінеді). «Шариғат базарында сайрандағам, Мағрипат бақшасында жайраңдағам, Тариқат сарайында тайраңдағам, Хақиқат есігін мен аштым міне», - деген Қожа Ахмет Иасауидің хикметі де бар. Сопылар «Насут пен Малакут арасы шариат, Малакут пен Жабарут арасы тарикат, Жабарут пен Лахут арасы хақиқат» дейді. «Насут» деген көзге көрінетін және сезілетін адамзат әлемі, яғни адамның шариат ережелеріне сай өмір сүретін табиғи күйі. «Малакут» көзге керінбейтін, ішкі түйсікпен ғана сезуге болатын періштелін әлем, адамның тазару арқылы қолы жететін еркіндік дүниесі. «Жабарут» - құдірет әлемі адам құдайы дүниеге еніп, оған кірігіп кету> арңылы қол жеткізетін қасиетті әлем. «Ла хут» - түисікпен сезілетін құбылыстар, уақыт өлшемінен тыс бірлікке сіңісіп кеткендіктен сезінуге жатпайтын құдайы әлем. Хақиқатқа жету деген сана-сезім толық тазарып, маарифат а рқылы өтіп, «алам ал ь-гайб» дел і неті н ең құдіретті тылсым күйге ену.

Қожа Ахмет Иасауи бабамыз өзінің 34-ші хикметінде: «Тариқат жібереді жерге тығып, бұл жолға қаламасаң түспең достар», - дейді. Себебі сопылық жолды ұстану - әр мұсылманның еркіндегі, өз ықтиярымен ғана атқарылатын іс. Ол -ешкімге де парыз емес, Аллаға қауышуды мақсат тұтқан адамның өзіне қосымша міндеттемелер алуы арқылы өзін-өзі жетілдіру тәсілі, ислам дінінің шеңберінің ішіндегі мұсылмандардың белгілі бір бөлігінің тірлік ету дағдысы мен өмір сүру салтына айналған, дін ғұламалары әлі күнге дейін біржақты бағасын бере алмай келе жатңан құпия ілім. Бұл жолды ұстанатындардың бүкіл мұсылманның оннан біріне де жетпейтіні сондықтан. Әрине, қолдан келсе ұстанған жақсы. Себебі заманында «худжат уль-ислам» «исламның кепілі» атанған имам аль-Газалидің «сопылық жолды ұстану міндетті, өйткені пайғамбардан басқамыз күнәдан ада емеспіз» деген сөзі бар. «Сопылықты түсінген адам ғана Хақты таниды, ғалымның сопыны сыйламауы да, сондай-аң сопының сауатсыз болуы да - дінсіздік», дейді имам Малик. Ал қолдан келмесе аулақтау жүріп, алыстан сыйласқан дұрыс. Өйткені ол қажеттілігіне қарай құрыла салатын қоғамдың ұйым емес, бастауы бар, өз заманының ұлылары ғана ұстанған, өте қасиетті, аса қадірлі, тым жіңішке жол.

Дінтанушы ғалымдардың пікірінше «сопылық жолдың» бәрі де бір-бірімен тығыз байланыста дамыған екі үлкен мектепте қалыптасқан ілімнен нәр алады. Оның белгілі парсы ғұламасы Абу Йазид аль-Бистами негізін қалаған мектебі «Өзін-өзі ұмытып, Аллаға естен тана ғашық болу арқылы Аллаға сіңісу» қағидасын қолдаса, белгілі парсы ғұламасы Абу-л-Қасим Джу-найд аль-Бағдади негізін салған екіншісі «Өзіңе бақылауды жоғалтпай, Аллаға сіңісу» қағидасын ұстанады. «Сопылық жолдардың барлығы да алғашқы халифтердің бірінен бастау алады. Оның көпшілігі Әлиге, бірқатары Әбу Бәкір мен Омарға тіреледі, ал Оспанға дейін жеткен сопылық жолдың силсаласын өзім әзір кездестірген жоңпын, бірақ Әулие Челеби «зайнийа» сопылық жолында солай екен деп жазады», - дейді Дж. Тримингэм (Челеби - әдетте Катиб Челеби немесе Хаджи Халифа деген есімдерімен көпке танымал болған, 1609 жылы өмірге келіп, 1657 жылы дүниеден өткен, түркі текті тарихшы аль-Маулай Мустафа бин Абдолла аль-Кустантини ар-Руми аль-Ханафи) Сопылық жолдар бір-бірінен негізінен «зікір салу» дағдыларымен ерекшеленеді. Мәселен, накшбандийа «құпия зікір» (зикр хафи), ал иассавийа мен кубравийа «жария зікір» (зикр джали) салады. XVI ғасырдың бірінші жартысында өмір сүрген дін ғұламасы Фазлаллах ибн Мухаммад ибн Айиубтың жазбаларында «зікір салудың» мезгілі мен орны, оның басқа да жай-жапсары туралы жан-жақты баяндалады. Зікір салудың түрі екеу болғанмен, тәсілі көп. Сопылар 1001 зікір бар дейді, оны дінтанушы ғалымдар да көп теріске шығара бермейді және иассавийалыңтардағыдай «Ха» мен «Хи» сөздерін ағаш кескен араның дыбысындай етіп шығару арқылы салынатын «ара зікір» деп аталатын күрделі зікірдің де, сопылық жолдардың ең ұлысы саналатын кадирийалықтардағыдай «Сүбхан Аллах», «Ал-хамду ли-л-лах», «Аллаху акбар» сөздерінің әрқайсысын 33 мәрте қайталап айту арқылы салынатын қарапайым зікірдің де болатынын айтады. Біраң «жария зікір» мен «құпия зікірдің» қайсысы дұрыс, «сама» делінетін сазды әуенмен діни сөздерді әндетіп айту мен «ракс» деп аталатын зікір кезінде биге ұқсайтын әртүрлі қимылдар жасау дінімізге қайшы келмей ме деген дін ғұламалары арасындағы орта ғасырларда басталған айтыс әлі күнге дейін жалғасып келеді.

Сондай-ақ «сопылық жол» мүшелерінің киім киісі, оның түрі мен түсі, сәлде ораулары да бір-біріне көп ұқсай бермейді. Мысалы, «бекташийалықтардың» сәлдесінде 12 орам бар, ал «гюльшенийліктердегі» орам саны - 8, «кадирийалықтарда» - 6, «халватийалықтарда» - 18.

Мұсылман елдерінің кейбірінде «сопылың жолдардың» жүмысына ықпал жасап отыратын үкіметтік ұйымдар бар. Мәселен, ол Египетте «Маджилис ас-Суфийа» деп аталады.

Суфизм - әрдайым даму үстінде болатын ілім. Сондыңтан бір сопылық жолдың ұзақ мезгіл сақталмауы.яғни мақсаттарына жетіп тарауы немесе бірнеше жаңа сопылық жолдарға бөлініп кетуі де мүмкін. Ғалымдардың пікірінше бастапқы жолды теріске шығармай-ақ жаңа жолдарға бөліну немесе сол жол ішіндегі тармақтар мен тармақшаларға таралу - сопылықтағы заңдылық. Қазіргі кезде ұзын саны үш жүзден асқан сопылық жолдардың басым көпшілігінің бастауы бір. Содан да болар олар қайсыбір мәселелер төңірегінде өзара айтысып-тартысқанымен бір-біріне түсіністікпен қарап, сыйластықпен өмір сүреді, аралас-құралас тірлік етеді. Күні кешеге дейін қазаң даласында да солай болған.

Қазаңстан мен Орта Азияда сопылық жолдардың төртеуі «Иассавийа», «Нак-шбандийа», «Кубравийа». «Кадирийа» ғана кеңінен тараған.

Сопылық жолдың рухани басшысын арабтар «шейх» (ақсақал), парсылар «пир» (ақсақал), ал қазақтар «пір» дейді. Сопылар салты бойынша Пір көзінің тірісінде орнын басатын болашақ пірді анықтап кетеді, яғни шәкірттерінің арасындағы аса дарындысына батасын беріп. өз орнына Пір болуға немесе өз алдына жаңадан жол құрып, соған Пір болуға рұхсат етеді.

Ұлы ұстаз Бақиржан Қожаның таңдауы біздің Атамызға түсіпті, сүйікті шәкіртіне батасын беріп, өзі сол жылы мәңгілік сапарға аттаныпты. Бұл 1789-90 жылдар шамасы болса керек. Сөйтіп, Бекет Ата 40 жасында ұстазы Мухаммад Бақиржан Әзизден бата алып, ислам әлеміне танымал «сопылың жолдың» Пірі болады.

Біздің естуімізше қазаң жерінде өмір сүрген ғұламалардың ішінен тек Қожа Ахмет Иасауи бабамыз бен Бекет Мырзағұлұлы атамыз ғана «сопылық жолдың» Пірі болыпты. Оның екеуі де әулиеліктің ең жоғарғы сатысы «гаус» дәрежесіне жеткен делінеді. Қазақтағы «Пірдің соңы Бекет, ердің соңы - Есет», «Мединада Мұхаммед, Түркістанда - Қожа Ахмет, Маңғыстауда - Пір Бекет» деген сөздер содан болса керек.

Қазақтар ұлыстың діни басшысы болып сайланған әулие адамдарды да «пір» деп атаған.Бірақ олар сопылық жолдың пірінен бөлек. Мәселен, 1680 жылы Күлтөбедегі жиында Тәуке хан сайланғанда үш жүздің биі «аруақ салыстыру» арқылы керейт Мүсірәлі Жәдікұлын «бүкіл қазақтың пірі» етіп сайлап, есіміне «сопы әзиз» деген ат қосады. Кие, аруақ туралы ғылым - агиологияда «таңғажайып сайыс» деп аталатын бұл шараға ұлы жүзден Айқожа, орта жүзден Шортанбай қожа, кіші жүзден Мүсірәлі, қарақалпақтан Күнқожа, қырғыздан Бекқожа, өзбектен Абдулла қожа қатынасады. Мүсірәлі 1639 жылы Бұхар хандығының Тамдыбұлақ аймағындағы Керізбұлақ ауылында туған. Үргеніште оқыған, исламға шын берілген өте әулие адам болған. Тақуалығы мен сопылығына байланысты Әжіқожа, ал ұрпақтары керейтқожа атанып кеткен. 1721 жылы 82 жасында өмірден өтіп, белгілі әулие Баба Түкті Шашты Әзиздің жанына жерленеді. Оның баласы Қасымқожа да әке жолын ұстаныпты. Ал немересі - Көне Үргеніште оқыған, қажылыққа барған Әбужәлел 1726 жылғы Ордабасындағы құрылтайда біріккен қазақ қолының рухани көсемі болып сайланыпты. Әбіш ағаның айтуына қарағанда Мүсірәлі дүние салғаннан кейін «жалпы қазаңтың пір» сайланбапты.

Сопылык жолдын пірі онын аймақ¬тардағы бөлімшелерінің басшыларын белгілеп, «иджаза» (мандат) береді. Арабша «муккадам», парсыша «ишан» делінетін оларды да қазаңтар«пір» деп атайды. Біздің шалдардың «пірге қол бердім» деп жүргені - сопылық жолдың өз аймағындағы тобына мүше болдым дегені (қол беру, яғни бір жолда болуға қол алысып анттасу арабша «кабзат» делінеді).

Шындығында әр «сопылық жолдың» бір ғана пірі болады, оған пірліктің кімдер арқылы келгендігін көрсететін тізім «сил-силла» делінеді. Сопылық жолдың негізін салушы тұңғыш пірден алғашқы халифтердің біріне дейінгі аралықты көрсететін тізім «силсилат аль-барака» (накшбандийада «силсилат аз-захаб»), ал тірі пірге дейінгі аралықты көрсететін тізім «силсилат аль-вирд» (накшбандийада «силсилат ат-тарбийа») делінеді. Арабтар тірі пірді «шайх ас-саджжада», алғашқы пірдің жайнамазын ұстаушы деп те атайды.

Пір болу үшін сопы «машайық» дәрежесіне жетуі керек (машайық - арабша «ма-шйаха» - періштелер аян беретін терең білімді, өте ақылды адам, қазақша «абыз» деп аударылып жүр). Бұл - пір болу үшін сопыларға қойылатын ең басты талап, пірлерде болуға тиісті негізгі қасиет. Пірдің басты міндеті де осы, қазаңша айтқанда «ұлы ұстаз», «абыз» болу.

874 жылы өмірден өткен, ислам әлеміне танымал парсы дін ғұламасы Абу Йазид аль-Бистами заманынан бері «ұстазы жоқтың жетекшісі -шайтан» деген қағиданы берік ұстанатын сопылық жолдағылар пірді аса кәдірлейді, өзара «піріңді құбыла тұт» деседі, тіпті Қожа Ахмет Иасауидің: «Егер пірсіз құдайға жүз, мың рет басыңды сен исең де, құдай сені сүйіктісі етпейді» деген өсиеті де бар дейді.

Сопылар Пірдің тасбихында береке бар деп есептейді. Сондықтан оған ерекше қарауыл «шайх ас-сибха» қояды, тасбихты сақтаушы Пір ұрпағын «хадим ас-сибха» деп атайды. Бекет Ата Мырзағұлұлының Пірі, ұлы ұстаз Бақиржан Қожаның ұзындығы 9 метрдей, бүгінде әрқайсысы кішкентай баланың жұдырығындай 500-дің үстінде ғана тасы қалған қасиетті үлкен тасбихы оның ұрпағы, Хиуадағы сейид Реджеп ағаның үйінде сақталған. Дінтанушы ғалымдардың айтуынша мұндай ерекше тасбих тек қана өзінің сопылық жолын құрған ұлы ғұламаларға ғана тиісті болған және ол ешкімге берілмей, оның ұрпағында сақталған.

Дін зерттеуші ғалымдар сопылық жолдың пірлерінің өз қоныстарын жыл ішінде әлденеше дүркін өзгертіп отыратынын айтады. Тіпті қайсыбіреулері бір орында 40 күннен артық отырмаған. Дінтанушы ғалымдар бұл қоныс аударулар Аллаға сыйынуға қолайлы орындардың жыл ішіндегі ауысып отыруына байланысты дейді. Ал сопылардың өздері «Иленген терінің тазарып, жұмсарып, әрленетіні сияқты, адам да қоныс аударып, қиындың көріп, туа біткен нашар қылықтары мен дөрекілігінен арылып, жан дүниесі тазарып, мейірбандық пайда болып, дінге деген бірбеткейлігінен құтылады» деп есептейді. Атамыздың Оғыландыда негізгі мешіті болуы, бірнеше жерден жерасты мешіттерін салуы сондықтан. Себебі Пірлердің негізгі қонысында «завийа» болса, қосалқы қоныстарында оның кішілеу түрі «даира» салынады.

Пірдің бәрі де Алла-тағала ерекше қабілет пен қасиет сыйлаған әулие адамдар болған. Әулие («уали», көпше түрінде «аулийа») - араб сөзі, қазақша «Алланың досы», «Аллаға жақын тұрушы адам», «Алланың қамқорлығындағы адам», «Алланың мейірімі түскен адам», «Алланың қалаулы адамы» деген мағына береді.

Жаллал ад-Дин Румидің пікірінше: «әулие деген басыңа бәле жауғанда жүрегінен бақыт табатын адам». Ал XIV ғасырда өмір сүргенараб ғұламасы УбайдЗакунидің ойынша: «Дүние - дәулетке қанағат, қиындыққа сабыр қыла алмайтындардың орны. Әулие - дүниеге де, қанағатсыздар мен сабырсыздарға да назар аудармайтын адам». Әулиені Ибн Муаз «құдайдың жердегі хош иісі» деп есептесе, аль-Имам ан-Науауи «ақылы бар адамға Алланың әулиелері туралы жаман ойлауға болмайды» дейді.

Әулиелер туралы тұңғыш жинақ суфизм жайлы алғашқы жазбалар шыға бастаған X ғасырда жарық көрген. Кейін әулиелердің өмірбаяны «табакат аль-аулийа», ғылымда «агиография» делінетін олардың киесі мен қасиеттері жайлы жазбалар «манакиб аль-арифин», сондай-ақ әулиелердің кеңестер мен кездесулердегі сөздері (малфузат, маджилис), жазысқан хаттары (мактубат) өз алдына бөлек кітап болып көптеп шығарыла бастаған.

Сопылардың пікірінше «сопылық жолдың» Пірлеріне Алла-тағала «береке» мен «керемет» береді (арабша «барака», «карамат»). Бірақ олар көрсететін кереметтің пайғамбарлар жасайтын «ғажайыптан» (муджизат) айырмашылығы бар.

Сейид Идирис Шахтың «Суфизм» деген кітабында шейх Умру Осман Сайрафини мен шейх Абдул-Хак Харини өз көздерімен көрген, Алла атымен куәлік ететін мынадай бір оқиға сөз болады. Хижраның бес жүз елу бесінші жылының сафар айының үшінші жаңасында олар ұстаздары, «кадирийа» сопылық жолының Пірі, сейид Абд аль-Кадир аль-Гиланидің мектебінде отырады. Бір мезгілде Пір орнынан тұрып, аяғына ағаш сандалын киіп дәрет алады, артынан екі ракат намаз оңиды. Кенет ңатты айңайлап жібереді де, әуелі бір сандалын шешіп алып, далаға қарай лақтырады. Сәлден соң қатты айқайлап жіберіп, екінші сандалын лақтырады. Далаға лақтырылған екі сандал лезде көзден ғайып болады, ал мұның мәнісін сұрауға ешкімнің дәті бармайды.

Арада отыз күн өткен соң Бағдадқа күншығыстан бір керуен келеді. Олардың басшысы Пірге сый-сияпат әкелгендігін айтады, тиісті рұхсат алынғаннан соң сыйлық қабылданады. Бір қызығы сыйға тартылған азғана дүниенің ішінде бұдан ай бұрын лақтырылған Пірдің екі ағаш сандалы да болады.

Сөйтсе, бұларға жол бойында сафар айының үшінші жаңасы күні екі адам басшылық еткен араб қарақшылары шабуыл жасап, әлденеше адамын өлтіріп, дүние-мүлкін тонап алады. Қарақшылар орманға кіріп кеткен соң амалы құрыған саудагерлер Пірге жалбарына бастайды. Бір кезде екі мәрте қатты шыққан дауыс естіледі, көп ұзамай қарақшылар қайтып келіп, қиын жағдайға душар болғанын айтып, саудагерлерге тоналған дүние-мүліктерін қайтарып алуларын өтінеді. Орманға келген саудагерлер өліп қалған қарақшының екі басшысын, олардың қасында жатқан екі ағаш сандалды көреді.

Тәуекелге бел буып өз ризықтарын адал еңбекпен тауып жүрген керуеншілерге қиянат қылған қос арабтың ажалы осылайша айшылық жерден келіп, бастарына түскен Пірдің ағаш сандалынан болады. Бүл әлем білетін, адамзат мойындаған әңгіме.

Ендеше «гаус» делінетін әулиеліктің ең жоғарғы сатысына көтеріліп, аса биік мәртебе «машайық» дәрежесіне жетіп, заманында барша мұсылман дүниесі мойындаған әйгілі сопылық жолға ширек ғасыр рухани басшы - Пір болған ислам әлеміндегі ерекше танымал тұлға Ұлы ұстаз Абыз ата Пір Бекет туралы адам таңқаларлық ғажайып әңгімелерге аңыз деп қарамауымыз керек. Ол - аңыз емес, шындық. Тек біз, қарапайым адамдар, қырын түсіне алмайтын, сырын біле бермейтін шындық.

Басшы Әзірханов
Саяси ғылымдарының кандидаты

АҚИҚАТ №7 2010